Vrba

Niewielka wieś (197 mieszkańców) na równinnej terasie Sawy w centrum trójkąta Radovljica – Begunje – Žirovnica, zwanego Krainą (Dežela). Urodził się tu słoweński wieszcz France Prešeren (1800-1849), autor słów hymnu narodowego Zdravljica (Toast). W jego domu rodzinnym (Ribičeva hiša, Vrba 2) urządzono w 1939 r. muzeum biograficzne. Budynek jest typowym dla regionu Gorenjskiej gospodarstwem, wyposażonym w sprzęty charakterystyczne dla pierwszej połowy XIX w.

Przez wieś przebiega Szlak Dziedzictwa Kulturowego (Pot kulturne dediščine), łączący sąsiednie miejscowości związane z ważnymi osobistościami słoweńskiej kultury. W Žirovnicy urodził się filolog-polonofil Matija Čop (1797-1835), w Doslovčach pisarz Frac Saleški Finžgar (1871-1961, wzorujący się w swych powieściach historycznych na dziełach Sienkiewicza), w Rodinach pisarz Janez Jalen (1891-1966), zaś w Breznicy wspomniany przy opisie Radovljicy pszczelarz Anton Janša (1734-1773).

W centrum wsi rośnie stara lipa otoczona gminnymi kamieniami (srenjski kamni). Tu właśnie spotykali się mieszkańcy osady i wspólnie decydowali o ważnych kwestiach dotyczących gminy. Wybierano w ten sposób sołtysa, planowano wspólne prace i rozwiązywano spory pomiędzy gospodarzami. Jest to ślad po zwyczaju sięgającym korzeniami do czasów Księstwa Karantanii – efemerycznego państwa alpejskich Słowian i innych ludów środkowej Europy z VIII w. z siedzibą w Karnburgu (Krnski Grad) w Austrii. Pamiętać należy, iż we wczesnofeudalnej Europie demokratyczne procedury były zjawiskiem wyjątkowym. Historia Karantanii wywarła ponoć duże wrażenie na Tomaszu Jeffersonie, który na jej podstawie opracował amerykańską Deklarację Niepodległości (1776) oraz teorię umowy społecznej.

Na wschodnim skraju Vrby znajduje się opiewany przez wieszcza w "Sonetach nieszczęścia" kościół św. Marka, którego początki sięgają XIII w. Pierwotnie romański jednoabsydowy kościół przebudowano w stylu gotyckim dokładając prezbiterium i wieżę. W XIX w. dobudowano obszerny przedsionek. Świątynia zachowała ślady zewnętrznej malatury z XV w. wykonanej przez malarzy z Friulii. Wewnątrz najcennieszym elementem są polichromie Mistrza Jerneja (Bartłomieja)z Loki pochodzące z XVI w. Ciekawe są również dwa barokowe "złote ołtarze" (XVII w.)

France Prešeren, Sonete nesreče (Sonety nieszczęścia)

I

Vrbo! Szczęśliwa, droga wsi rodzinna,
gdzie wciąż mojego ojca stoi chata;
oby mnie zapał wiedzy z twego świata
nie wyprowadził był, fałszywa żmija!

Nie wiedziałbym, jak zmienia się w truciznę
słodycz, przez serce me oczekiwana;
nie straciłbym ufności w siły własne,
nie wiedziałbym, co znaczą duszy blizny!

I wierne serce z dłonią pracowitą
w cenniejszym niż bogaczy stu posagu
otrzymałbym z wybraną mi dziewicą;

zabezpieczenia w moim życiu całym,
chroniąc przed gradem, ogniem mą pszenicę,
użyczałby mi sąsiad - święty Marek.

Przekład: Katarina Šalamun Biedrzycka