Velika Planina

Velika Planina jest największym zwartym obszarem pasterskim w Słowenii i słynie z niepowtarzalngo zespołu drewnianych zabudowań związanych z wypasem tworzącego całe osiedla. Uwagę przyciąga także archaiczna konstrukcja szałasów o niespotykanym w Słowenii elipsoidalnym rzucie dachów. W jednym z budynków – arhaicznej Preskarjevej Bajcie – można w sezonie wypasowym ogladać kolekcję pasterskich sprzętów.

Pasterskim szlakiem

Całodniowa wycieczka starodawnymi pasterskimi płajami zapoznająca z największymi atrakcjami płaskowyżu. Brak trudności technicznych, choć należy pamiętać o sporej sumie podejść prowadzących w większości cienistymi lasami. Stan znakowań dobry, jedynie na wierzchowinie Velikiej Planiny miejsca mylne.

• Czas przejścia: 3 godz.  30 min.
• Trudność: 2

Szlak zaczyna się w Stahovicy kilkadziesiąt metrów na wschód od głównego skrzyżowania przy drodze na Gornji Grad. Początkowo wznosi się wąską ścieżka, potem dociera do szerokiej drogi prowadzącej pomiędzy domami osiedla Prapretno, którą zmierzając na wschód (źródło) docieramy po godzinie do zespołu cennych kościołów św. Primusa i Piotra.

Leżący na wysokości 845 m n.p.m. kościół ŚŚ Primusa i Felicjana wraz z położonym nieopodal kościółkiem Św. Piotra jest jednym z najcenniejszych zabytków Słowenii. Pierwotna romańska świątynia została zbudowana przy pradawnym szlaku pasterskim najprawdopodobniej w XI w. Końcem XIV w. do kościoła przeniesiono z Karyntii relikwie starochrześcijańskich męczenników: Primusa i Felicjana. Do świątyni zaczęły ściągać rzesze pielgrzymów, dlatego też kościół ulegał ciągłym przebudowom. W latach 1459 – 1507 uzyskał dzisiejszą formę dwunawowego kościoła halowego. Najważniejszym zabytkiem jest pochodząca z 1504 roku późnogotycka polichromia z elementami renesansowymi o bogatym programie ikonograficznym. Składają się na nią: Pochód i Pokłon Trzech Króli oraz nietypowe przedstawienie maryjne w typie Schutzmantel-Madonna (Płaszcz Dobrej Opieki). W położonym powyżej gotyckim kościele Św. Piotra z okolic 1470 roku zachował się drewniany strop z dobrze zachowaną polichromią patronową.

Obok stoi Mežnarija - zabytkowy zajazd dla pielgrzymów z 1676 roku, pełniący obecnie funkcję bufetu dla turystów.

Za kościołem św. Piotra wchodzimy w wyraźną leśną ścieżkę, którą bez znaków docieramy po 5 min. do drogi i szlaku. Zaczyna się mozolne podejście. Po godzinie docieramy do wariantu szlaku prowadzącego przez Pirčev Vrh (1374 m n.p.m.). Wybieramy lewe odgałęzienie prowadzące wąskim trawersem przez urwiste Pasje Peči (Psie Skały, widoki na bliską już Veliką Planinę). Z następnej przełączki 1276 zaczyna się krótkie podejście na leżące na krawędzi płaskowyżu łąki. Stan znakowania wśród osiedli jest słaby, lecz brak tu trudności orientacyjnych. Nasza trasa wiedzie teraz na północ, w kierunku pierwszych budynków pasterskich (po prawej stronie znajdują się oba schroniska: Črnuški dom i  Domžalski dom oddalone odpowiednio o 5 i 10 min. Nieco dalej warto zejść ze szlaku i po zwiedzeniu kościółka MB Śnieżnej (zbudowanego według projektu J. Plečnika) zapuścić się pomiędzy urocze szałasy. Łatwo poznać najstarszy i najbardziej typowy budynek pasterski – małą Preskarjevą bajtę – gdyż jako jedyny nie ma komina. Wewnątrz znajduje się ciekawa ekspozycja dotycząca pasterstwa. Muzeum czynne w sezonie wypasowym, klucze w nowym szałasie rodziny Preskar, położonym obok.

Wspinamy się teraz na Gradišče (1668 m n.p.m.), skąd rozciąga się wspaniała panorama.